اختلال بیش فعالی نقص توجه (َADHD):

یک الگوی ثابت کم توجهی و بیش فعالی کودکان است  که نسبت به همسن و سالان با فراوانی و شدت بیش تری روی می دهد . کودکان بیش فعال  بدون فکرکردن عمل می کنند ,  بیش از اندازه فعال اند ودر تمرکز کردن مشکل دارند . این امر منجر  به اختلال در عملکرد خانوادگی اجتماعی و  تحصیلی کودک می شود  این بدین معنا است که هر کودکی را صرفا با مشخصه شینطت و بازیگوشی نمی توانبیش فعال نامید مگر عملکرد کلی کودک نسبت به همسالان پایین باشد.

هوش  این کودکان خوب  وگاهی بالا است  که این هوش نرمال  در کنار مشکل توجه و تمرکز ومشکلات  رفتاریگاهی  موجب  بروز  الگوهای ناسازگارانه  در محیط  خانواده و حتی اجتماع میگردد و موجب واکنش منفی خانوادهطرافیان و مدرسه  می شود که  کاهش اعتماد به نفس و احساس بی کفایتی در این کودکان  را  در پی دارد وو می تواند در نهایت موجب تنفر از مدرسه و اجتماع در کودک شود.

کودکان بیش  فعال مرتب  در حال حرکت وفعالیت هستند رو نوعی  حالت بی قراری  و نا آرامی در آنها مشاهده می شود. آنها بسیار پر تحرک اند ونمی توانند یک جا آرام بنشیند معمولا از یک کار ناتمام سراغ کار دیگری می روند  کارهای خطرناک را دوست دارند و احساس خطر نمی کنند. اختلال تمرکز در این کودکان در کارهای کهنیازمندفعالیت دایم مغز است مشهودتر می باشد.آنها ممکن است  در تماشای  تلویزیون بازی با کامپیوتر و سایر فعالیت های لذتبخش با سایر کودکان تفاوتی نداشته باشند ولی در کارهای که فعالیت مداوم فکری وتمرکزلازماست (مانند انجام تکالیف درسی) تفاوت آنها با سایر کودکان نمایان می شود.آنها نه تنها اسباب بازی هایشان را خراب می کنند بلکه اشیا و وسایل منزل را نیز دستکاری وخرابکاری می کنند و معمولا آثار کبودی ناشی از زمینخوردن روی بدنشان دیده می شود.

در برخی  دیگر از این  کودکان مشکل بیش فعالی و تکانشگری دیده نمی شود و  بارزترین  خصوصیت  اولیه آنهابی دقتی است .آنها نمی توانند نظم وترتیب داشته باشند,بطور معمول آرام وغیرفعال به نظر می رسند و بیشتر دچار  عدم موفقیت های درسی می شوند . این کودکان علاقه ای به انجام تکالیفی که نیازمند دقت است ندارند و برای درس خواندن دچار مشکل هستند. معمولا بعلت تمرکز پایین از لحاظ دیکته نویسی در سر کلاس  ضعیف  میباشند در حالی  که  در  خانه   بعلت  توجه  مادر  بر  روی کودک  و محیط آرام  بخوبی دیکته را کامل می کنند   ودرمقایسه با کودکانی که بیش فعالی ویژگی عمده آنها است کمتر برای درمان ارجاع می شوند.

 کودکان دارای اختلال ADHD عموما دارای ظاهر عادی هستند و هیچ حالتی ازبیماری را از خود نشان نمی دهند به همین علت بسیاری از والدین تا زمان ورود کودک به مدرسه یا مهد کودک متوجه این اختلال در فرزندشان نمیشوند و معمولامعلمان اولین کسانی  هستند که در مقایسه با سیار همسالان متوجه علایم بیش فعالی کودک میشوند.

میزان  بروز  بیش فعالی  در کودکان حداقل رقم سه تا پنج درصد  است و شیوع آن در پسران بالاتر  از  دخترانمی باشد (بویژه پسرانی که فرزند اول خانواده هستند) 

علل:

علل بوجود آورنده اختلال بیش فعالی-نقص توجه مشخص نیست . در اکثر این کودکان آسیب ساختاری مشخصی  در سیستم عصبی دیده نمی شود.احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی(آسیب مغزی و...) عامل ایجاد آنمی باشد . کودکان مبتلا احتمالا در قسمت های از مغز که عامل توجه وتمرکز  و تنظیم فعالیت های حرکتی میباشند  دچار نقص جزیی هستند در واقع به نظر می رسد مغز آنها اطلاعات محیطی را بیش از اندازه دریافت میکند ودر انتخاب کردن محرک های محیطی ضروری و بی توجهی به سایر محرک ها ضعیف عمل می کند.مصرف مکمل های خوراکی ,ثابت نگه دارنده های شیمیایی , رنگ های غیر طبیعی و قندها ممکن است موجبتشدید اختلال شوند پس بهتر است مصرف شکلات, نوشابه ,سس, چیپس ,سوسیس و کالباس و...را محدودکرد.

تشخیص:

اختلال بیش فعالی- نقص توجه به چهار دسته تقسیم می شود .

1. کودک در توجه و تمرکز مشکل دارد اما پر تحرکی و بیش فعالی دیده نمی شود( ADD )
2. کودک در توجه وتمرکز کردن مشکل ندارد ولی مشکلات پر تحرکی و رفتارهای تکاتشی دیده می شود.
3. شایع ترین نوع محسوب می شود که کودک هم علایم پر تحرکی و رفتارهای تکانشی و هم مشکل در توجه و تمرکز را نشان می دهد( ADHD)
4. نوع نامشخص بدین معنی که از نظر روانپزشک اختلال بیش فعالی -نقص توجه بهترین توجیه ممکن برای مشکلات کودک است.

 هیچ تست آزمایشگاهی که بتواند اختلال بیش فعالی را تشخیص بدهد وجود ندارد حتی بین متخصصین هم توافق کاملی وجود ندارد و تشخیص کودک بیش  فعال بر اساس یک ارزیابی کامل صورت می گیرد. در تشخیص بیش فعالی باید موارد زیر را در نظر گرفت.

الف):نقص توجه:

وجودحداقل 6 مورد از نشانه های زیر که  6 ماه تداوم داشته باشد وبا سطح رشدی فرد هم خوانی نداشته باشد

1. هنگام صحبت کردن به نظر می رسد گوش نمی دهد
2. در برنامه ریزی و تنظیم تکالیف و فعالیت ها ناتوان است
3. گم کردن وسایل
4. فراموش کردن کارهای روزانه
5. غالبا دستورالعمل ها راکامل اجرا نمی کند ودر تمام کردن تکالیف ناتوان است (نه بدلیل رفتار های مقابله ای یا نفهمیدن دستورات)
6. به آسانی در اثر محر کهای مزاحم حواسش پرت می شود
7. اشتباهات ناشی از از بی توجهی به جزییات وبی دقتی در انجام تکالیف مدرسه یا سایر فعالیت ها
8. ناتوانی در حفظ توجه بر روی تکالیف یا بازی ها یا سایر فعالیت ها
9. اجتناب و تنفر از کارهای نیازمند دقت

ب)بیش فعالی-تکانشگری:

وجود 6مورد(یا بیش تر) از نشانه های بیش فعالی-تکانشگری به شدتی که با سطح رشدی فرد ناهماهنگ بوده وحداقل برای 6 ماه دوام داشته باشد.

بیش فعالی:

1. دست وپاها اغلب آرام وقرار ندارد وروی صندلی وول می خورد
2. ناتوانی در نشستن و ترک صندلی بصورت مکرر
3. دویدن بیش از حد,بالا و پایین پریدن ویا بالا رفتن از در ودیوار
4. ناتوانی در انجام بی سروصدا در بازی ها
5. به نظر می رسدکه همیشه در حال حرکت است
6. غالبا زیاد و بیش از حد صحبت می کند

تکانشگری:

1. اغلب قبل از اتمام پرسش ها فورا وبدون فکر پاسخ می دهد
2. منتظر بودن ودر صف استادن برایشان دشوار است
3. غالبا حرف دیگران را قطع کرده ویا مداخله می کند

برای تشخیص چند نکته دیگر را نیز باید در نظر داشت.

ج): اختلال باید در 2یا چند موقعیت مانند خانه ,مدرسه و... وجود داشته باشد و مجموعه این علایم سبب افت در عملکرد اجتماعی ,تحصیلی و ارتباطی و... کودک شود.  همه کودکان در برخی  موارد این علامت ها را نشان می دهند. شدت این علامت ها باید به نحوی باشد که سبب بروز مشکل شود گاهی این علایم از پایداری در مکان ها وزمان های مختلف برخوردار نیست در آن صورت ممکن است تشخیص واقعی کودک اضطراب , مشکلات رفتاری ,توجه طلبی ,پایین بودن اعتماد به نفس باشد.

د): برخی از نشانه های  بیش فعالی یا نقص توجه منجر به اختلال باید قبل از 7 سالگی وجود داشته باشد

هـ): مشکلات کودک با سایر اختلالات مانند اختلال فراگیر رشد , اختلالات اضطرابی و... انطباق بیش تری نداشته باشد. سیر اختلال بسیار متغیر است در برخی موارد ممکن است اختلالات مربوط به خواندن و ریاضیات نیز همراه با اختلالات کمبود توجه مشاهده شود که در اینصورت نیازمند ارزیابی  دقیق تری می باشد.بهبودی معمولا بین سنین 12تا 20 سالگی است بیش فعالی معمولا نخستین علامتی است که از بین می رود و پریشانی حواس آخرین . ممکن است که بیش فعالی ناپدید شود اما پایین بودن فراخنای توجه  و مشکلات کنترل تکانه ادامه می یابد. در حدود 20 درصد موارد  تا بزرگسالی ادامه می یابد چنین کسانی ممکن است کاهش بیش فعالی را نشان  دهد اما هم چنان مستعد رفتارهای ناگهانی باقی می مانند.