صافی کف پا:

 بطور کلی، به کاهش ارتفاع قوس طولی داخلی پا، صافی کف پا گفته می شود.صافی  کف  پا  یکی  از مشکلات  شایع در کودکان ، نوجوانان و بزرگسالان است.

  چنانچه  صافی کف پا بموقع  شناسایی  شود  و اقدامات  لازم در  جهت اصلاح  وجلوگیری از تشدید آن بعمل آید؛  میتوان  از  عوارض  آن جلوگیری نمود.  صافی کف پا در دراز مدت اثرات مخربی بر مفاصل پا و زانو و سایر مفاصل بجای می گذارد.علاوه بر آن زمینه آرتروز زودرس را فراهم می کند. صافی کف پا اگر یک طرفه باشد، تغییرات یک طرفه ایجاد می کند وحتی می تواند موجب کوتاهی اندام وافتادگی لگن و انحراف ستون فقرات شود.

 انواع صافی کف پا:

 صافی کف پا براساس دیدگاه های مختلف به گروه های متفاوتی تقسیم می شود:

1. مادرزادی
2. اکتسابی
3. ارثی

 در یک تقسیم بندی کلی کف پای صاف به 2 دسته تقسیم می شود:

•  flexible flat foot 
•   rigid flat foot

صافی کف پای مادر زادی (congenital flat foot):.

  در  انواعی  که  صافی کف پا  از نوع ثابت می باشد اصلاح تغییر شکل مشکل تر میباشد. چرا که پاشنه به سمت خارج چرخیده و ثابت باقی مانده است.  

 صافی کف پای اکتسابی (acquired flat foot):

معمولاً این    نوع صافی  کف پا  انعطاف پذیر است.  در حالت تحمل وزن، پا در وضعیت چرخش بخارج قرار می گیرد و صافی کف  پا آشکار می شود.  قوس طولی  داخلی از بین می رود،   در  این حالت راه رفتن  فر د غیرطبیعی می شود بطوریکه فرد  روی لبه داخلی پا راه می رود  و مدتی بعد ممکن است عضلات ساق دردناک شود.  اگر کودک با کف پای صاف بدنیا نیامده باشد، مشخص است که این تغییر شکل راکسب کرده است.

 کف پای صاف انعطاف پذیر (متحرک) flexible (hyper mobile) flat foot  :

کف  پای  صاف  ممکن  است  انعطاف  پذیر  یا  سخت  باشد. پای  صاف  انعطاف  پذیر (وضعیتی)  وقتی  است  که  انحنای  کف  پا  زمانی که پا متحمل وزن نیست،  وجود دارد. ولی  در هنگامی که پا متحمل وزن می شود، از بین می رود.کف پای سخت وقتی   است  که  انحناء  (بدون توجه  به  اینکه متحمل  وزن است یا  نیست ) وجود ندارد  و معمولاً با یک پای سفت و انعطاف ناپذیر همراه است.برقراری قوس طولی پا بستگی به شکل استخوان ها و مفاصل و قدرت لیگامان ها دارد که آنها را بهم پیوند کرده است، تا انقباض فعال عضلات. قوس های کف پاعلاوه  بر وظیفه جذب ،  تعدیل  و کاهش  فشار  و ضربات هنگام تحمل وزن، محلی را برای  عبور  اعصاب و  عروق  فراهم می کنند  تا توزیع جریان خون تسهیل وخستگی کم  شود. همچنین بدلیل  ساختار ارتجاعی  و منعطفشان، راه رفتن را موزون و تسهیل می کنند.

 علائم:

قوس طولی پا ممکن است تا سن 7 تا 10 سالگی هم بطور کامل تشکیل نشود. از آن گذشته 15 تا 20% افراد بالغ هم درجاتی از کف پای صاف انعطاف پذیر را دارند.  معمولاً صافی کف پا در کودکان بدون علامت است، ولی والدین آنها اغلب از این موضوع شکایت دارند  که  رویه  کفش  کودکان  آنها  بطرف  داخل، بیرون زدگی  پیدا می کند و پاشنه  کفش ها  به  سرعت  در قسمت  داخلی  ساییده می شود  در  بزرگسالان نیزصافی کف پا یا اغلب بدون علامت است فقط در شدید ترین موارد ممکن است. در زمان بلوغ سبب پیچ خوردگی پا شود و درد ایجاد کند.در کودکان چاق یا نوجوانان مبتلا ممکن است هنگام ایستادن طولانی مدت درد در محورطولی پا  و کناره ،  داخلی  آن  همراه با احساس ضعف و فشار وجود داشته باشد.

درموارد شدید در حالت استراحت نیز خستگی  و  درد در پاها وجود دارد.  درد در اطراف قوزک ها،  پشت پا ، بالای عضلات ساق  و  در  ناحیه  انتهای متاتارس ها گزارش می شود. اگر عضلات پشت ساق  کوتاهی داشته باشد، شکایت دائمی بیمار،  درد در این عضلات می باشد.  همینطور حرکات چرخش به داخل پا بعلت جابجایی تالوس محدود می شود، حرکات  فلکشن و اکستنشن نیز ناکامل انجام می شود و حرکات انگشتان محدود می شود.

بطور کلی علایم و عوارض کف پای صاف شامل موارد زیر است:

•  کاهش قوس طولی پا
•  چرخش پاشنه به خارج
•  برجستگی استخوان ناوی
•  پهن شدن پا.
•  قرار گرفتن پنجه پا به بیرون در هنگام راه رفتن.
•  قرار گرفتن کناره داخلی پا روی زمین در هنگام ایستادن و راه رفتن
•  ساییدگی کناره داخلی پاشنه کفش
•  درد در ناحیه قوس طولی داخلی
•  خستگی زودرس و کمر درد
•  ایجاد زمینه مناسب برای تغییر شکل زانو و تمایل به ضربدری شدن زانوها
•  فقدان حالت فنری بدن در پا که منجر به عدم مهارت در راه رفتن و کشیدن پا به زمین در این هنگام می شود.
•  فقدان عمل ضربه گیری در پا که پا را نسبت به زخم ها و آرتروز مستعد می کند.
•  وارد آمدن فشار به عروق و اعصاب پا که فشار وارده به محل ارتباط اعصاب کف پایی داخلی و خارجی سبب دردهای عصبی در پا می شود.
• محدودیت دامنه حرکتی چرخش پا به داخل بعلت جابه جایی استخوان تالوس و کاهش دامنه دورسی فلکشن وپلانتار فلکشن
• انحراف انگشت (شست کج)
• ضعف عضلات کف پایی.
•  کشش لیگامان اسپرینگ  و کشش فاسیای سمت داخل پا
•  کوتاهی لیگامان های قسمت خارجی مچ پا، کوتاهی تاندون آشیل و عضلات پشت ساق.
•  

علل صافی کف پا:

در بسیاری موارد علت مادرزادی (اکثراً بعلت شلی لیگامانی) و یا ارثی است. ولی ممکن است در اثر ضعف یا فلج برخی از عضلات نیز بوجود آید. در بعضی از کودکان، رباط های پا شل هستند و این سبب می شود که انحنای طولی در هنگام ایستادن از بین برود   و حالت پای صاف انعطاف پذیر ایجاد شود.  این قضیه بخصوص در کودکانی که مبتلا  به سندرم داون هستند و در آنها عضلات و رباط های بدن بسیار شل هستند، شدت می یابد. چرخش اندام تحتانی به سمت خارج، به هر علتی که باشد، موجب فشار بیش تر روی قسمت داخلی پا در موقع راه رفتن و کف پای صاف می شود.

 بطور کلی موارد زیر فرد را برای ابتلاء به کف پای صاف مستعد می کند.

1. وراثت
2. مادرزادی
3. بیماری های مانند فلج اطفال، اختلالات عضلانی (دیستروفی)، نرمی استخوان و...
4. شلی لیگامان: طبیعی بودن قوس های طولی و عرضی مربوط به ترتیب و شکل استخوانها ومفاصل مربوط به استخوان های مچ پا و نیز قدرت لیگامان هایی است که آن ها را به یکدیگر متصل می کند.
5. ضعف عضلانی: ضعیف بودن عضلات به داخل چرخاننده پا که سیستم حمایت ثانویه برای قوس طولی می باشند، منجر به بروز پرونیشن شدید در پا می شود. در زمان راه رفتن و دویدن عضلات بخصوص عضله تیبیالیس خلفی در ایجاد قوس کف پا نقش دارند زیرا با آسیب این عضله، قوس کف پا از بین می رود.

6. کوتاهی: کوتاهی عضلات مختلف در اندام تحتانی باعث بروز پرونیشن در پا می شود. از جمله این عضلات می توان به چرخاننده ران، نوار خاصره ای درشت نی، فلکسورهای ران، همسترینگ، نعلی و دو قلو اشاره نمود.در این میان کوتاهی عضلات گاستروسولئوس از بقیه شایع تر است.

7. اختلاف طول اندام تحتانی: پرونیشن در پا بعنوان ساز و کار جبرانی در هنگام کوتاهی مطرح می باشد که فرد باانجام پرونیشن و افتادگی در کنار داخلی و ابداکشن در آن می خواهد عملاً آنرا بلند کند، در نتیجه بافت نرم تحت فشار قرار می گیرد و پا هر چه بیشتر به سمت پرونیشن می رود.

8.عدم تحرک بمدت طولانی

9. وزن زیاد
10. ایستادن طولانی مدت در مشاغلی نظیر دندانپزشکی و آرایشگری
11. پوشیدن کفش های نامناسب بمدت طولانی مانند کفش های تنگ، پاشنه بلند و پنجه باریک.
12. عادات وضعیتی غلط مانند wsitting
13. تغییر شکل های اندام تحتانی که سبب می شود پا بصورت جبرانی به خارج بچرخد مثل زانوی پرانتزی، زانوی ضربدری، شست کج، کمانی شدن تیبیا و پیچش قدامی ران .

جراحی:

درمان  جراحی  برای  flat foot  که  با افزایش  دامنه حرکتی همراه است  تنها زمانی استفاده می شود که علیرغم استفاده از کفش، ارتز و تغییر در فرم فعالیت های روزانه بیماران، علائم بهبود پیدا نکرده باشد. بدین ترتیب بیمارانی که در زیر مفصل تالوناویکولارخود دچار کالوزیته هستند و بعلت درد فعالیتهای روزانه خود را  محدود  نموده اند  تنها  کاندیدهای واقعی برای جراحی محسوب می شوند. البته جراحی  روی     نسوح نرم،مفاصل و استخوان ها در کوتاه مدت راضی کننده تر می باشد.

بلند کردن  تاندون آشیل،  بلند کردن  کناره خارجی پا  با  قرار دادن گرافت استخوانی،کوتاه کردن تاندون تیبیالیس خلفی  و  کناره داخلی پا و بالاخره آرترودز مفاصل مختلف، اعمال جراحی هستند که به تنهایی و یا با یکدیگر ممکن است برای درمان بیماران، به کار برده شوند.

در موارد دفورمیتی  والگوس شدید (که معمولاً در اثر عدم تعادل برخی از عضلات مثلاًپس از فلج اطفال رخ می دهد) ممکن است برای بازگرداندن ارتباط طبیعی بین تالوس و کالکانئوس و نیزاتصال این دو استخوان بهم (آرترودز تالو- کالکانئال)، انجام جراحی ضرورت داشته باشد. در این مورد بیمار باید مطلع باشد که برای برطرف شدن درد، حرکت اینورشن و اورشن بعلت آرترودز بطور کلی محدود خواهد شد.این عمل در کودکان با قرار دادن گرافت های استخوانی خارج مفصلی در سمت خارجسینوس استخوان های تارسال انجام می شود.

درمان توانبخشی:

برای کودکان مبتلا به کف پای صاف انعطاف پذیر بخصوص زیر 3 سال به درمان خاصی احتیاج نیست.

 در کف پای اغلب کودکان، لایه ای از چربی وجود دارد که پا را از نظر ظاهری شبیه کف پای صاف نشان می دهد. بعد از سه سالگی می توانیم راجع به قوس های پای کودک اظهار نظر کنیم که کودک راه افتاده واین چربی آب شده باشد تا وضعیت اصلی قوس ها مشخص شده باشد.

در کودکان بزرگتر (خصوصاً اگر درد داشته باشند) ازکفش های طبی و یا کفی های مخصوص بصورت یک قوس پشتیبان طولی (longitudinal arch support) استفاده میشود. قوس های پشتیبان معمولاً از سن 3 تا 8 سالگی پوشیده می شوند.

لازم است بدانیم که آنها پای صاف را اصلاح نمی کنند و فقط آن را کنترل می کنند.هدف قوس های پشتیبان این است که از بدتر شدن مشکل جلوگیری کنند. اگر قوس های پشتیبان مانع بدتر شدن بیماری شوند، هیچ درد یا ناتوانی را در زمان بلوغ انتظار نخواهیم داشت.

 از انحراف دادن مختصر کفش بطرف خارج هم می توان استفاده کرد. این روش باتعبیه قطعه ای گوه ای شکل در بین لایه های پاشنه کفش (و نه کف آن) صورت می گیرد که قاعده این قطعه بطرف داخل قرار داده می شود. این اقدام در اصلاح چرخش والگوس و کاهش بیرون زدگی رویه کفش ها در سمت داخل مفید است.

  در موارد شدی با دفورمیتی والگوس پاشنه، ارتز قالب گیری شده(custom orthosis)  توصیه می شود. برخی استفاده از پاشنه هلفت را هنگامی که زاویه پلنتار تالوس 45-35 درجه است و کفی UCBL[1][1]   را در مواردی که این زاویه بیشتر از 45 درجه است پیشنهاد می کنند.

 البته برخی تحقیقات استفاده از کفش های چرمی و خشک که تا بالای مفصل مچ پا امتداد دارند، تغییر و اصلاح کفش برای حمایت کردن قوس طولی پا و اضافه کردن پدهای اسکافوئید، پاشنه های توماس، لبه داخلی پاشنه و غیره را برای اصلاح صافی کف پای انعطاف پذیر مفید نمی دانند.

همینطور کودکانی که دارای درجات خفیف تا متوسط صافی کف پا هستند بایدبصورت برهنه (بدون کفش) بر روی سواحل، شن زار، علف و قالیچه های ضخیم در منزل راه بروند. در این وضعیت پا در تماس با زمین تمام عضلاتش را برای کنترلوحرکت طبیعی به کار می برد و در نتیجه حرکت طبیعی در مفاصل پا اتفاق میافتد.

 توصیه های زیر برای افراد مبتلا به کف پای صاف مفید است.

1. کاهش وزن،
2. پرهیز از ایستادن های طولانی مدت و تغییر وضعیت به هنگام ایستادن
3. پرهیز از پوشیدن کفش های پاشنه بلند، پنجه باریک و بزرگ، زیرا در اینگونه کفش های نامناسب عضلات دودی کف پایی امکان فعالیت انقباضی موثر را نخواهند داشت. هم چنین از پوشیدن کفش هایی که در آن رعایت قوس نشده باشد یا پاشنه و رویه آن تغییر شکل داده و چرخش خارجی پاشنه را تشدید کند، باید خودداری کرد.
4. از ضربه زدن وپرش های مکرر خصوصاً بر روی سطح سخت باید خودداری کرد.
5. به نظر می رسد ورزش دوچرخه سواری، بویژه وقتی که همراه با فشار خم کننده های مچ پا و انگشتان برروی رکاب باشد مفید است.
6. فعالیت هایی که دارای پرش است احتمالاً به دلیل ضربات، عارضه وناراحتی های ناشی تشدید خواهد کرد. فعالیت های استقامتی طولانی مدت نیز موجب بروز کمردردها و خستگی مفرط در اینگونه افراد خواهد شد.

 منابع:

سخنگویی، یحیی. (1385)، صافی کف پا، تهران، انتشارات حرکت نو.

کریمی مبارکه، محمود. (1382)، اصول ارتوپدی، تهران، انتشارات تیمورزاده.

جان کراوفورد آدامز، اصول ارتوپدی آدامز، ترجمله داود قادری اصل و داود جبرئیلی. (1381). چاپ اول. تهران. انتشارات گلبان.